ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ KOITOYN KAI ΑΠΟΡΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΚΘΒΕ
ή
Πώς ένας κρατικός θεσμός εκπροσωπεί όλα όσα το #metoo προσπαθεί να αλλάξει
Σκέψεις με αφορμή την πρόσφατη εκδήλωση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) και του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης με τίτλο 8 Άντρες Ηθοποιοί του ΚΘΒΕ Υμνούν τη Γυναίκα
Όταν ζητήθηκε από τη συγγραφέα Siri Hustvedt να γράψει ένα κείμενο για μια έκθεση γυναικείων πορτρέτων τριών μεγάλων αντρών ζωγράφων, αυτή έγραψε το μοναδικό Μια Γυναίκα Κοιτάζει τους Αντρες να Κοιτούν τις Γυναίκες.
Τι βλέπω; Τι βλέπω; Ρωτάει ξανά και ξανά στο κείμενό της η συγγραφέας, με έναν τόνο τραγικά κυριολεκτικό, σε μια προσπάθεια να αποδομήσει το κυρίαρχο βλέμμα της πατριαρχίας που έχει επιβληθεί στα πάντα εδώ και αιώνες. Η απάντηση στο φλέγον αυτό ερώτημα αποτελεί ζήτημα τεράστιας αξίας, ειδικά σήμερα, ειδικά για μια κοινωνία όπως η ελληνική, που για πρώτη φορά επιχειρεί επιτέλους να κοιτάξει κατάματα τις παθογένειες και τις ελλείψεις χρόνων σχετικά με τα ζητήματα φύλου, την έμφυλη βία και τα στερεότυπα.
Τι βλέπουμε, λοιπόν, στην πρόσφατη ανακοίνωση αλλά και στη μετέπειτα εκδήλωση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) και του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης για τη Μέρα της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου;
Βλέπουμε φράσεις όπως αυτή:
«Ας αποδώσουμε με λόγο ποιητικό, λοιπόν, θεατροποιημένα το δώρο της ζωής στις γυναίκες όλου του κόσμου, τις δικές μας μορφές, τις δικές μας Παναγιές»
ή αυτή:
«Γιατί κι αν μεγαλώσαμε, από χέρια μάνας αναστηθήκαμε, κι αν ερωτευτήκαμε, ήταν η εικόνα της γυναίκας που μας εμφύσησε το πάθος και τον πόθο, κι αν αγαπήσαμε μια κόρη μας το δίδαξε»
Το «εμείς» τους είναι κατάφορα αρσενικό, παρατηρεί η Hustvedt. Στο έργο του «μεγάλου» άντρα καλλιτέχνη βλέπουμε πάντα «αυτόν», με το πινέλο στο χέρι μπροστά από τον καμβά, με το βιβλίο στο χέρι μπροστά από το μικρόφωνο, και δίπλα, πίσω, πιο κει, «εκείνες», τις «μούσες», τις γυναίκες, τις κόρες, τις Παναγιές, πάντα τη γυναίκα ως «άλλη», ως αυτή που θέλει αυτός να είναι. Ενίοτε γυμνό μοντέλο να δηλώνει το αντικείμενο της σεξουαλικής του επιθυμίας, άλλοτε πάλι καθιστή υποστηρίκτρια του έργου του, να παίζει σιωπηλή την άρπα, το πιάνο, το βιολί… Ενόσω αυτός μιλάει, όρθιος, χαρίζοντας στεντόρεια τη φωνή του στον χώρο.
Τι βλέπω; Τι βλέπω;
«Κείμενα που επιλέχθηκαν από τον Καλλιτεχνικό Διευθυντή του ΚΘΒΕ κ. Νίκο Κολοβό»
«Γενικό συντονισμό ανέλαβε ο ηθοποιός Θανάσης Κεραμίδας»
«Aνάγνωση από τον ηθοποιό Γιάννη Καραμφίλη, από τον ηθοποιό Δημήτρη Τσιλινίκο, από τον ηθοποιό Θοδωρή Πολυζώνη, από τον ηθοποιό Χρήστο Μαστρογιαννίδη, από τον ηθοποιό Κώστα Ίτσιο, από τον ηθοποιό Νίκο Καπέλιο, από τον ηθοποιό Δημήτρη Σιακάρα»
Κείμενα από τους «Γιώργο Θέμελη, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Γιάννη Ρίτσο, Κωστή Παλαμά, Βίκτωρ Χάρα, Μιλτιάδη Μαλακάση, Τάσο Λειβαδίτη, Σαίξπηρ» και επιτέλους από τις «Μαρία Δημητρούκα και Κική Δημούλα».
Ενώ ταυτόχρονα:
«Την ανάγνωση των κειμένων συνοδεύουν (sic) οι μουσικοί Κατερίνα Κίτσου (άρπα), Ευτυχία Βενιωτά (πιάνο), Μαρία Ανισέγκου (τσέλο)»
Προχθές, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, παρακολουθήσαμε και συμμετείχαμε σε πολλές εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις του φεμινιστικού κινήματος σε όλη την Ελλάδα. Φέτος ειδικά, λόγω του ελληνικού #metoo, οι εκδηλώσεις αυτές έλαβαν τεράστιες διαστάσεις, πάρα την πανδημία, το lockdown και την αστυνομοκρατια στα μεγάλα αστικά κέντρα. Μετά τις εκατοντάδες καταγγελίες για σεξουαλική, λεκτική, σωματική και ψυχολογική βία, έχει ανοίξει, πιο έντονα από ποτέ, στη χώρα μας η συζήτηση για τον σεξισμο, τον ρατσισμό και τη συμπερίληψη στον χώρο του Πολιτισμού.
Αυτή τη συζήτηση φαίνεται να μην την παρακολουθεί η δεύτερη σκηνή της χώρας, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, και το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, που συνδιοργάνωσαν την εκδήλωση με τίτλο 8 Άνδρες Υμνούν τη Γυναίκα. Οι δύο δημόσιοι φορείς φαίνεται να μην υποψιάζονται καν ότι αυτό που κάνουν όχι απλώς δεν συμβάλλει σε μια τέτοια συζήτηση, αλλά εκπροσωπεί περίτρανα όλα όσα το κίνημα του #metoo επιχειρεί να αλλάξει. Πώς αλλιώς μπορεί να πιστεύει κανείς ότι μια εκδήλωση με 20 άντρες συμμετέχοντες (καλλιτεχνικούς διευθυντές, ηθοποιούς, συγγραφείς), η οποία ακόμα και τη μέρα της Γυναίκας σιγάζει τη γυναικεία φωνή υμνώντας την αντρική, κατά τα άλλα «υμνεί» αυτό που εξαφανίζει κι εύχεται «να γιορτάζεται καθημερινά κι όχι κατ’ εξαίρεση μιας μέρας ειδικής»;
Τι ακριβώς εύχεται, αλήθεια, στην περίπτωση αυτή το ΚΘΒΕ; Να εξακολουθήσει να βρίσκεται καθημερινά η αντρική φωνή στο επίκεντρο της τέχνης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας; Φαίνεται, πράγματι, να εργάζεται αδιάκοπα για την ευχή του αυτή, εφόσον ακόμα και τη μοναδική μέρα του έτους που θα μπορούσε να δώσει χώρο στη φωνή των γυναικών – ηθοποιών, συγγραφέων κ.ά. – επέλεξε, για μια ακόμη φορά, να ακολουθήσει την πορεία του λοιπού καλλιτεχνικού του προγράμματος. Ένα πρόγραμμα στο οποίο – στον βαθμό που έχει ανακοινωθεί – σκηνοθετούν αποκλειστικά άντρες τους αποκλειστικά άντρες συγγραφείς, με μοναδικές εξαιρέσεις τρεις γυναίκες (δύο σκηνοθέτιδες και μία συγγραφέα).
Κι όλα αυτά, τη στιγμή που ο καλλιτεχνικός διευθυντής του οργανισμού δήλωσε πρόσφατα «ότι δεν είναι δυνατόν να διακόψει το συμβόλαιο» συνεργάτη του που έχει δημόσια κατηγορηθεί επανειλημμένα για κακοποίηση συναδέλφων του, γυναικών και ανδρών. Τη στιγμή που δήλωσε ότι «ακόμα και μέσα στο θέατρο να υποπέσει ένας ηθοποιός σε ένα παράπτωμα, έχει δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του». Χωρίς να πει τίποτα, όμως, για την υποχρέωση ενός καλλιτεχνικού διευθυντή να προστατεύει το προσωπικό του από κακοποιητικές συμπεριφορές. Υποστήριξε, μάλιστα, ότι «δεν είναι δόκιμο να συζητήσουμε τι έκανε ο άλφα ή ο βήτα» ή το να μιλάμε για το εάν ένας υπεύθυνος κρατικού οργανισμού, που διαχειρίζεται χρήματα όλων μας, «θα έπρεπε να λύσει ένα συμβόλαιο, επειδή ακούστηκαν ορισμένα πράγματα».
Το κείμενο αυτό, όμως, γράφεται σήμερα, τώρα, εδώ, στην Ελλάδα, ακριβώς επειδή ήρθε ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, η ώρα να μιλήσουμε ακριβώς για το τι είναι δόκιμο και τι όχι σε μια κοινωνία.
Δόκιμο είναι ένας καλλιτεχνικός διευθυντής δημόσιου οργανισμού να μην συνυπογράφει επιστολή 56 ατόμων, στην οποία στηρίζει δημόσια μια Υπουργό Πολιτισμού που συγκαλύπτει παιδοβιαστές, όπως συνέβη πρόσφατα. Και μάλιστα, τη στιγμή που σύσσωμος ο κόσμος του πολιτισμού ζητάει την παραίτησή της.
Δόκιμο είναι ένας δημόσιος οργανισμός να παρέχει τη βασική έστω εκπαίδευση στο προσωπικό του πάνω στα ζητήματα φύλου, έμφυλης βίας, παρενοχλητικής και κακοποιητικής συμπεριφοράς, ώστε να μην προβαίνει με τόση ευκολία και περηφάνια σε ντροπιαστικές, αστοιχείωτες και εν τέλει εχθρικές και επικίνδυνες κινήσεις προς κινήματα που θεωρητικά «υμνεί» και στηρίζει.
Δόκιμο είναι ένας καλλιτεχνικός διευθυντής να φροντίζει για την ευημερία του προσωπικού του μέσω ενός ολοκληρωμένου Κώδικα Δεοντολογίας και προστατευμένων διαδικασιών για την τήρησή του.
Δόκιμο είναι ένας καλλιτεχνικός διευθυντής που ισχυρίζεται ότι «δεν είναι δυνατόν» να διακόψει το συμβόλαιο ενός ηθοποιού για τον οποίο υπάρχουν πολλαπλές καταγγελίες κακοποίησης, να ζητάει τουλάχιστον την παραίτηση αυτού του ατόμου δημόσια, παίρνοντας, έστω και στον ελάχιστο βαθμό, μια θέση ευθύνης ως προς το γεγονός. Δόκιμο είναι, επίσης, ένας καλλιτεχνικός διευθυντής να ρωτάει συναδέλφισσές του από άλλους οργανισμούς, που έχουν ήδη λύσει τέτοιες συνεργασίες, για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να συμβεί αυτό, αν το πρόβλημά του είναι η άγνοια του εν λόγω νομικού πλαισίου.
Δόκιμο είναι το ΚΘΒΕ, όπως και το Εθνικό Θέατρο (όπου οι 10 από τις φετινές παραγωγές έχουν σκηνοθέτες άντρες, ενώ μόλις οι 3 γυναίκες) να καλλιεργούν τον διάλογο και τον προβληματισμό, μέσα από τις θεματικές και τις δράσεις τους, πάνω σε ζητήματα που βράζουν στις κοινωνίες των οποίων είναι μέρος, ζητήματα όπως οι έμφυλες ταυτότητες, οι φυλετικοί και άλλοι αποκλεισμοί, η προσφυγική κρίση ή ο αυταρχισμός και η αστυνομοκρατία που αυτές τις μέρες μαίνεται στη Θεσσαλονίκη ενάντια στο πιο δημιουργικό κομμάτι της πόλης, τη νεολαία της, αλλά και στις γειτονιές της Αθήνας ενάντια στους πολίτες της χώρας. Πώς αλλιώς θα υπάρξει το θέατρο, αν δεν αλληλεπιδρά με τον παλμό της ίδιας του της κοινωνίας;
Δόκιμο είναι να απαιτούμε κρατικούς θεσμούς πολιτισμού που είναι ευρέως συμπεριληπτικοί, όπου άτομα όλων των φύλων συμμετέχουν ισότιμα και ισάριθμα στα καλλιτεχνικά τους προγράμματα από όλα τα πόστα. Θεσμούς που δεν αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως μάνες, αδερφές, Παναγίες και σύμβολα του παντοκράτορα άντρα, αλλά ως ισάξιες δημιουργούς.
Δόκιμο είναι, επίσης, οι ίδιοι θεσμοί να προσλαμβάνουν και μετανάστες, μη λευκής καταγωγής, τρανς καλλιτέχνες, ή καλλιτέχνες με αναπηρία, άτομα όλων των ηλικιών, φύλων και τάξεων, κι όχι μόνο cis, λευκούς, Έλληνες, «αρτιμελείς», μεσήλικες άνδρες.
Το ΚΘΒΕ φαίνεται να βρίσκεται πολύ μακριά από όλα αυτά.
Πολλές φορές, όμως, στην τέχνη, καταλήγει η Hustvedt, γίνεται κάτι μαγικό: όταν την κοιτάς βαθιά και εξακολουθητικά, που και που μπορεί να αρχίσεις να νιώθεις έναν ίλιγγο. Κι αυτό είναι σημάδι ότι ο κόσμος μπορεί σύντομα να ’ρθει τα πάνω κάτω.
Σημάδι ότι τώρα μπορεί να είμαστε πιο κοντά από ποτέ στο να κάνουμε το όραμά μας πραγματικότητα.